Μέσα σε μια έντονη συναισθηματική ατμόσφαιρα και γεμάτο από τη δημιουργική ενέργεια των συμμετεχόντων, ολοκληρώθηκε το Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2024, το διήμερο σεμινάριο με θέμα τον Κώδικα Δεοντολογίας και την Προσωπική Ηθική στην Ψυχοθεραπεία που διοργάνωσε (όπως τουλάχιστον μια φορά για κάθε ακαδημαϊκό έτος κάνει), το Γίγνεσθαι. Το σεμινάριο κατάφερε να προβληματίσει με εποικοδομητικό και κυρίως εκπαιδευτικό τρόπο τους πάνω από εκατό σπουδαστές και σπουδάστριες που συμμετείχαν τόσο από κοντά όσο και διαδικτυακά. Ο συχνός ενθουσιασμός και η βαθιά αφοσίωση και συνεργασία όλων, μαζί με την υποστήριξη της ομάδας των εκπαιδευτών, έδωσαν στο σεμινάριο έναν ιδιαίτερα βιωματικό, ανθρώπινο χαρακτήρα, καθιστώντας το μοναδικό ως εμπειρία. Η ένταση και η προσωπική συμμετοχή, εκπαιδευτριών, εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων, ανέδειξαν τη σημαντικότητα του κώδικα δεοντολογίας όχι απλώς ως θεωρητική γνώση, αλλά ως ζωντανή εμπειρία που διαμορφώνει τη θεραπευτική διαδικασία και διεργασία καθιστώντας τον, οδηγό για την αντιμετώπιση ηθικών διλημμάτων αλλά και θεμέλιο λίθο που προστατεύει και καθοδηγεί τους θεραπευτές στην ατομική και συλλογική πρακτική τους. Οι συντονιστές και παρουσιαστές του σεμιναρίου, Νάντια Γιάνναρη, Γιώργος Ζαμανίδης και Αγγελική Λιανού έφεραν, με τις παρουσιάσεις τους, τις συζητήσεις, τα αληθινά περιστατικά που μοιράστηκαν και τις βιωματικές ασκήσεις που πρότειναν, ένα πελώριο κύμα προσωπικής αλληλεπίδρασης και εμβάθυνσης, που περιείχε, εκτός από τη συνήθη στα σεμινάρια του Γίγνεσθαι αγωνία, πολύ συγκίνηση, χιούμορ, πνευματικότητα, ταπεινότητα και αρκετές ακόμη διαφορετικές ποιότητες όλες τρυφερά εκφρασμένες με το δικό τους μοναδικό τρόπο, καθιστώντας την εμπειρία ουσιαστική και βαθιά συγκινητική. Μαζί με την υπόλοιπη πολυμελή ομάδα, εκπαιδευτριών και εκπαιδευτών, πρόσφεραν μια βιωματική διάσταση που συνέδεσε θεωρία και πράξη, ενισχύοντας την αυτογνωσία και την κατανόηση της δεοντολογίας ως ένα πάντα ζωντανό και ηθικά απαραίτητο μονοπάτι της ψυχοθεραπείας.

Η πρώτη μέρα του σεμιναρίου ξεκίνησε με την παρουσίαση της Νάντιας Γιάνναρη μέσα από μια πολύ προσεκτική και ουσιαστική ανάλυση της σημασίας της δεοντολογίας στο επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή. Η Νάντια ξεκίνησε την ομιλία της εξηγώντας ότι η δεοντολογία αποτελεί την ουσιαστική βάση πάνω στην οποία χτίζεται η θεραπευτική σχέση, προστατεύοντας τόσο τον θεραπευόμενο όσο και τον θεραπευτή. Όπως επεσήμανε η ίδια, μέσα από αναφορές της σε κλασικά κείμενα όπως αυτό της Γεωργαντά (2020), η ηθική θεμελίωση του κώδικα δεν τον καθιστά απλά ένα χρήσιμο εργαλείο που χρειάζεται κανείς να αποστηθίσει ή να προβάλλει με έναν τεχνικό τρόπο, αλλά αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ομαλή και κυρίως ασφαλή και αποτελεσματική λειτουργία της ψυχοθεραπευτικής σχέσης. Η Νάντια τόνισε ότι ένας πρωταρχικός κοινός κώδικας επικοινωνίας είναι απαραίτητος για να προωθηθεί μια ηθική προοπτική στο επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή, καθώς εκφράζει αξίες, αρχές και στάσεις ικανών να διευκολύνουν τη διαχείριση δύσκολων ζητημάτων ή θεμάτων που αναπότρεπτα θα αναδυθούν στο θεραπευτικό δωμάτιο. Παρουσίασε εδώ κάποιες από τις βασικές πτυχές του κώδικα δεοντολογίας που βοηθούν τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας να παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις και να αξιολογούν τη συμπεριφορά τους σε διαφορετικές περιστάσεις, ενώ τοποθέτησε την έννοια της αυτοαξιολόγησης στα θεμελιώδη στοιχεία της δεοντολογικής συνείδησης που διασφαλίζουν και καλλιεργούν μια κουλτούρα βαθιάς ηθικής υπευθυνότητας. Στη συνέχεια της παρουσίασής της, η Νάντια, περιέγραψε και ανέλυσε τις βασικές αρχές της δεοντολογίας που χρειάζεται να τηρεί ένας ψυχοθεραπευτής, αναφερόμενη σύντομα και συνοπτικά στις βασικές αρχές που διέπουν το επάγγελμα. Μίλησε εδώ για την ευθύνη του θεραπευτή για τις πράξεις του, για τη διατήρηση της επάρκειας μέσω συνεχούς εκπαίδευσης, για την ανάγκη προστασίας της εμπιστευτικότητας των πληροφοριών, και στάθηκε στη βασική αρχή του κώδικα που αποδίδει προτεραιότητα στο καλώς έχειν του θεραπευόμενου. Περιέγραψε, επίσης, το πώς ο κώδικας προωθεί τη συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας και τόνισε τη σημασία της ειλικρινούς επικοινωνίας με το κοινό μέσα από προσεκτικές δημόσιες δηλώσεις, δείχνοντας ότι τελικά η εφαρμογή της δεοντολογίας δεν αφορά απλά ένα θέμα επαγγελματικής επιλογής, αλλά και πώς συχνά γίνεται εντός της θεραπευτικής πρακτικής ένας δρόμος ηθικής και προσωπικής ευθύνης και ολοκλήρωσε αυτή την ενότητα μιλώντας για την αυτοφροντίδα του θεραπευτή που μαζί με τη βοήθεια έμπιστων συναδέλφων και εποπτών, μπορούν να γίνουν οι κεντρικοί βοηθητικοί παράγοντες που οδηγούν σε ορθές αποφάσεις. Η Νάντια έκλεισε τη συνολική παρουσίασή της με το μοίρασμα ενός πολύ συγκινητικού περιστατικού και των πολλαπλών ηθικών και δεοντολογικών διλημμάτων του, έτσι όπως αυτό αναδύθηκε μέσα από την προσωπική της πρακτική, και μοιράστηκε σκέψεις και συναισθήματα που μίλησαν στην καρδιά του ακροατηρίου, δείχνοντας τις πολλαπλές ηθικές πτυχές και τις δυσκολίες που μπορεί να μας απομακρύνουν, ως θεραπευτές και θεραπεύτριες, από μια καθαρή ή εύκολη απόφαση. Έδειξε με αυτό το πώς, ως θεραπευτές και θεραπεύτριες, καλούμαστε συχνά να πλοηγηθούμε μέσα σε γκρίζες ζώνες, όπου τα ηθικά διλήμματα είναι πολύπλοκα και φορτωμένα με βαθιά ανθρώπινα συναισθήματα και πως για αυτό ακριβώς το λόγο είναι απολύτως απαραίτητο στη μακροχρόνια ψυχοθεραπευτική μας διαδρομή να αξιολογούμε, να αναπλαισιώνουμε και να επανερμηνεύουμε διαρκώς όλα όσα νιώθουμε και συναντάμε.

Η δεύτερη μέρα του σεμιναρίου ξεκίνησε και πάλι βιωματικά με μια ακόμη διαδραστική ανταλλαγή συναισθημάτων, σκέψεων και επιχειρημάτων των σπουδαστών έτσι όπως αυτά αναδύθηκαν στην επαφή και την εργασία τους με το περιστατικό της Νάντιας Γιάνναρη και συνεχίστηκε την παρουσίαση του Γιώργου Ζαμανίδη που είχε ως θέμα του τα όρια, την ηθική και τις προσωπικές αξίες στη θεραπευτική πρακτική. Στην ομιλία του Γιώργου υπήρχε μια ιδιαίτερη ζωντάνια και μια υπόρρητη αίσθηση πως κάθε στιγμή είναι γεμάτη από τις προσωπικές μας εμπειρίες και τους ομαδικούς μας προβληματισμούς. Ο Γιώργος, με το χαρακτηριστικό, σιωπηλό του, χιούμορ και την αμεσότητα που τον διακρίνει, δεν άφησε καμία ευκαιρία να περάσει ανεκμετάλλευτη για να μας κάνει να σκεφτούμε βαθύτερα. Από την αρχή μας προειδοποίησε ότι η σύγχυση είναι συχνά σύμμαχος σε τέτοια ζητήματα: «Confusion is your friend», ανέφερε χαρακτηριστικά, τονίζοντας πως η απομάκρυνση από τις οικείες συνήθειες μπορεί να φέρει φρέσκες ιδέες και νέες προοπτικές. Στόχος της παρουσίασής του ήταν να προβληματίσει, κάτι που έγινε σαφές ήδη από τα πρώτα παραδείγματα που παρουσίασε καθώς έθετε το κοινό μπροστά σε ηθικά διλήμματα, μέσα από μικρά παραδείγματα που έδειξαν την ευθραυστότητα των ορίων της θεραπευτικής πρακτικής και τόνισε την ανάγκη να αξιολογούνται προσεκτικά σε κάθε περίπτωση. Με την τυπική του ζεστασιά, δεν δίστασε να μοιραστεί κάποιες από τις προσωπικές του εμπειρίες, δίνοντας ουσιαστικά παραδείγματα από τη θεραπευτική ζωή και αναφέρθηκε στις διαφοροποιημένες, διφορούμενες ή δύσκολες περιπτώσεις όπου ως ψυχοθεραπευτές μπορεί εσκεμμένα να κληθούμε να παραβιάσουμε τα λεπτά όρια της δεοντολογικής σχέσης. Ο ίδιος, έδωσε μεγάλη έμφαση στη σημασία των προσωπικών αξιών και το πώς αυτές μπορούν να εμπλακούν στην επαγγελματική ζωή καλώντας τον καθένα και καθεμιά από τις συμμετέχουσες να αναλογιστεί και να ονοματίσει τις δικές του αξίες και κυρίως να εξετάσει το πώς αυτές συνδέονται με την πρακτική εργασία τους, μέσα από μια βιωματική άσκηση που μας έβαλε να συνδεθούμε αλλά και να αναστοχαστούμε. Στη συνέχεια του σεμιναρίου συζητήθηκαν οι βασικές αξίες, όπως η ευεργετικότητα, η αυτονομία και η δικαιοσύνη, τονίζοντας την αυτοφροντίδα ως προϋπόθεση για την εφαρμογή όλων των υπόλοιπων. Η ειλικρίνεια και η συνέπεια, όπως ανέφερε ο Γιώργος, είναι θεμέλια της θεραπευτικής σχέσης, ενώ η ανοιχτότητα και η ενσυνειδητότητα μάς επιτρέπουν να είμαστε πιο ευαίσθητοι και ειλικρινείς με τους θεραπευόμενους. Ο ίδιος κατέληξε με ερωτήματα που στόχευαν να κάνουν το κοινό να αναλογιστεί πόσο συχνά οι προσωπικές αξίες μπορούν να συγκρουστούν με αυτές του επαγγέλματος και εν τέλει έθεσε υπό αμφισβήτηση την ίδια την ιδέα ότι οι θεραπευτές χρειάζεται να βάζουν πάντα σε παρένθεση τις προσωπικές τους πεποιθήσεις, προτείνοντας ότι, ίσως, σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις είναι προτιμότερο να παραπέμπουν εκείνες ή εκείνους τους θεραπευόμενους που αισθάνονται πως δεν μπορούν να τους βοηθήσουν χωρίς να παραβιάσουν τις δικές τους αρχές και αξίες.

Το σεμινάριο έκλεισε με την ομιλία της Αγγελικής Λιανού και με την πρόσκλησή της να συνδεθούμε μέσα από μία ακόμη βιωματική άσκηση με ένα διαφορετικό περισσότερο εσωτερικό τρόπο με τη δεοντολογία. Με την γνωστή, χαμογελαστή της διάθεση, που πάντα τη συνοδεύει, η Αγγελική κάλεσε σπουδαστές και σπουδάστριες να αναλογιστούν πέρα από τις ακαδημαϊκές αναφορές στη δεοντολογία, σε μια προσωπική, ζωντανή και βαθιά συγκινητική εμπειρία που μας άφησε όλους να σκεφτούμε περισσότερο για τον ρόλο μας, τα όριά μας και τις ανθρώπινες αξίες που φέρνουμε στο εδώ και τώρα της θεραπευτικής πρακτικής και εν τέλει με τον γλυκό τρόπο της κατάφερε να κάνει μια κατά τα άλλα δύσκολη και συχνά επώδυνη συζήτηση να φαίνεται αληθινή, ανθρώπινη και προσιτή, προσθέτοντας λίγη ευαλωτότητα, αρκετή τρυφερότητα και πολύ στοχασμό στο κλείσιμο του σεμιναρίου.

Κλείνοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι, συνολικά, το διήμερο σεμινάριο για την δεοντολογία δεν ήταν απλώς μια ακαδημαϊκή αναφορά σε αυτήν αλλά μια προσωπική, ζωντανή και βαθιά συγκινητική εμπειρία που έδωσε σε όλες και όλους όσους συμμετείχαμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε ακόμη περισσότερο για το ρόλο, τα όρια και τις αξίες που φέρνουμε στη θεραπευτική πρακτική. Με αυτή την έννοια δεν είναι τυχαίο που στο κλείσιμο του διήμερου σεμιναρίου για τη δεοντολογία στην ψυχοθεραπεία, η ατμόσφαιρα ήταν φορτισμένη με σκέψεις και συναισθήματα. Καθένας και καθεμιά από τις σπουδάστριες είχε τη δυνατότητα να δει τα ηθικά διλήμματα και τα όρια του επαγγέλματος μέσα από μια νέα προοπτική, ενώ ο ενθουσιασμός και η βαθιά ανθρώπινη προσέγγιση εισηγητών και εισηγητριών έδωσαν μια ιδιαίτερη διάσταση στην όλη εμπειρία. Ανακαλώντας τα λόγια του Sartre (1943), του φιλοσόφου που έχει αναπτύξει ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο την έννοια της προσωπικής ελευθερίας, που τονίζει ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» — είμαστε ελεύθεροι να επιλέγουμε τις πράξεις μας, αλλά με αυτή την ελευθερία έρχεται και η αναπόδραστη ευθύνη για τις συνέπειες των επιλογών μας — να αναλογιστούμε, ίσως, ότι και στη δική μας θεραπευτική πρακτική, όπως και στη ζωή μας φυσικά, η ελευθερία αυτή συνοδεύεται από την ηθική υποχρέωση να επιλέγουμε προσεκτικά και με επίγνωση, γνωρίζοντας ότι κάθε μας πράξη διαμορφώνει όχι μόνο τον εαυτό μας, αλλά και τους ανθρώπους που συνοδοιπορούμε στο δικό τους ταξίδι αυτογνωσίας. Η ηθική μας με αυτό τον τρόπο δεν είναι κάτι δεδομένο, αλλά κάτι που χρειάζεται να φροντίζουμε καθημερινά μέσα από τις πράξεις μας, είναι η ίδια μια πράξη ευθύνης, καθώς κάθε απόφασή μας επηρεάζει και διαμορφώνει άμεσα τις ζωές των άλλων.