Ολοκληρώθηκε, το Σάββατο 16 Δεκεμβρίου το τελευταίο για το 2023 διήμερο διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα: «Η ψυχοπαθολογία ως έκφραση της ανθρώπινης ύπαρξης», που διοργανώθηκε από το «γίγνεσθαι», την Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχοθεραπείας.

Την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, πρώτη μέρα του σεμιναρίου, η Χριστίνα Μπούφαλη-Μπαβέλλα, ψυχολόγος και υπαρξιακή ψυχοθεραπεύτρια, ξεκίνησε την παρουσίασή της για την προσέγγιση των αγχωδών διαταραχών μέσα από μια υπαρξιακή προοπτική. Η Χριστίνα μίλησε αρχικά για τη σημασία της υποκειμενικής εμπειρίας, τονίζοντας πως αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο για την κατανόηση κάθε συναισθηματικής έκφρασης, καθώς, όπως είπε, κάθε άνθρωπος βιώνει το άγχος με διαφορετικό τρόπο και στάθηκε στην ανάγκη αντιμετώπισης των αγχωδών διαταραχών με μια προσεκτική, εξατομικευμένη, και προσαρμοσμένη για κάθε περίπτωση προσέγγιση. Η ίδια τόνισε ότι ένας από τους βασικούς πυλώνες της υπαρξιακής προσέγγισης είναι η ιδέα ότι το άγχος μπορεί να αποτελέσει ένα πρωταρχικό μέσο επικοινωνίας και επαφής με το Είναι και διευκρίνισε το πώς, συχνά, οι συναισθηματικές αντιδράσεις μας απέναντί του μπορούν να προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες τόσο για τις ανάγκες μας όσο και για τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε σε διάφορες καταστάσεις. Στη συνέχεια του σεμιναρίου, συνδέοντας τη θεωρία με ένα μέρος της προσωπικής της εργασίας ως υπαρξιακή ψυχοθεραπεύτρια, έδειξε προς ένα τρόπο εργασίας όπου η υπαρξιακή προσέγγιση προσφέρει ένα φαινομενολογικό πλαίσιο για να διερευνήσουμε τις απαρχές του άγχους, τα συναισθήματα που προκαλούν τις αντιδράσεις μας ή λέγοντάς το διαφορετικά προς μια μέθοδο με την οποία μπορούμε να ανακαλύψουμε και να αποδώσουμε νόημα στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε. Κλείνοντας την παρουσίασή της τόνισε πως, συνολικά, η υπαρξιακή προσέγγιση παρέχει ένα ευρύ φάσμα κατανόησης που επιτρέπει την αποδοχή του άγχους ως μια φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση του εαυτού σε διάφορες καταστάσεις και όπου η διαχείρισή του δεν αναζητά απαραίτητα την πλήρη εξάλειψή του, αλλά κυρίως βασίζεται σε μια διδασκαλία αναγνώρισής του –στο πώς να το αντιμετωπίζουμε και να το διαχειριζόμαστε στο καθημερινό βίο– αντιμετωπίζοντας τις ανησυχίες και εντοπίζοντας τους δικούς μας τρόπους να ζούμε σε ισορροπία και ενήμερες ή ενήμεροι με τις προσωπικές μας ανάγκες. Η Χριστίνα έδειξε εδώ προς μια υπαρξιακή ψυχοθεραπεία που, όπως η τέχνη, η μουσική ή η κίνηση, μπορεί να αποτελέσει έναν αποτελεσματικό τρόπο δημιουργικής έκφρασης για τη διαχείριση των όλων των δύσκολων συναισθημάτων που συνδέονται με το άγχος.

Η δεύτερη μέρα του σεμιναρίου άνοιξε με τη παρουσίαση του ψυχίατρου και παλαιού αποφοίτου του «γίγνεσθαι» Δημήτρη Δημητριάδη, που αναφέρθηκε στις δύο πλευρές της παραπομπής στα σύνορα της ψυχοπαθολογίας και της φαινομενολογίας. Κεντρικός στόχος της παρουσίασής του Δημήτρη ήταν η διερεύνηση της παραπομπής των ατόμων σε ψυχίατρο, με σκοπό τη θεραπεία, μέσα από τη συγκρότηση ενός ασφαλούς πλαισίου που να διασφαλίζει την ευημερία και το καλώς έχειν των θεραπευόμενων. Ο Δημήτρης ξεκίνησε την παρουσίαση εξετάζοντας τους πιθανούς λόγους για την ανάγκη παραπομπής ενός θεραπευόμενου σε ψυχίατρο, όπως τις κρίσεις πανικού, την κατάθλιψη, την πιθανότητα αυτοκτονικότητας, την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, τον αλκοολισμό, κ.α. και περιέγραψε πολλές από τις πιθανές συνθήκες μιας ομαλής παραπομπής, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητα καλής συνεργασίας και επικοινωνίας ανάμεσα στον/στην ψυχοθεραπευτή/τρια και στον/στην ψυχίατρο. Συνέχισε την ομιλία του προτείνοντας μια σειρά συστάσεων για μια επιτυχημένη παραπομπή, εστιάζοντας κυρίως στη κατάλληλη θεραπευτική σχέση μεταξύ ψυχοθεραπευτή και ψυχίατρου, και στάθηκε στην ανάγκη επεξεργασίας και συζήτησης με τον/την θεραπευόμενο/νη σχετικά με την απόφαση για παραπομπή του/της καθώς και την αναγνώριση πως η αυτή δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη λήψη φαρμάκων, παρά, κυρίως, στοχεύει στη συνεργασία και την υποστήριξη μεταξύ των ειδικών για τον πλέον κατάλληλο χειρισμό των προβλημάτων ψυχικής υγείας του ανθρώπου που συνοδοιπορούμε. Ο Δημήτρης τόνισε εδώ κάποια από τα πιό σημαντικά θέματα που αφορούν τη σχέση μεταξύ φαρμακευτικής αγωγής, ψυχοθεραπείας και φαινομενολογίας. Στη συνέχεια της παρουσίασής του αναφέρθηκε στις φιλοσοφικές θέσεις του Heidegger για το άγχος και την υπαρξιακή αγωνία ως κεντρικά στοιχεία στην κατανόηση της αυθεντικότητας της ανθρώπινης ύπαρξης και των ατομικών επιλογών, επισημαίνοντας ότι το άγχος αποτελεί έναν θεμελιώδη τρόπο διάθεσης του Είναι, ικανού να αναδείξει την αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Δημήτρης περιέγραψε στη συνέχεια τους τρόπους με τους οποίους η φαινομενολογία δεν επιτρέπει απλά σε ψυχοθεραπευτές/τριες και ψυχίατρους να κατανοήσουν πληρέστερα τους θεραπευόμενούς τους αλλά βοηθά επίσης στην κλινική διαχείριση των αναγκών τους, εστιάζοντας σε πτυχές όπως η κοινωνική επανένταξη και η σχέση αυτών των ατόμων με τον κόσμο. Σε αυτή την ενότητα της παρουσίασης επικεντρώθηκε στη σχέση ανάμεσα στη φαινομενολογία και τις ψυχικές διαταραχές, αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο η υπαρξιακή διάσταση μπορεί να συνδέεται με τις ψυχικές παθήσεις και πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκε σε τρεις βασικούς τρόπους με τους οποίους η φαινομενολογία μπορεί να επηρεάσει την κατανόηση και την αντιμετώπιση των ψυχικών προβλημάτων. Ο πρώτος αναφέρεται στη σχέση βιωμάτων και κατάστασης: Η αντίληψη και ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν τα βιώματά τους συχνά επηρεάζουν τη διαταραχή που εμφανίζουν. Ένα παράδειγμα είναι η διαταραχή πανικού, όπου ο φόβος για την επικείμενη κρίση πανικού είναι συχνά μέρος της διαταραχής και όπου αυτός ο φόβος μπορεί να αποτελεί το πιο επώδυνο στοιχείο της διαταραχής. Ο δεύτερος αναφέρεται στη στάση ζωής: Ο τρόπος που κάποιος βλέπει και νιώθει για τη ζωή του επίσης επηρεάζει τις ψυχικές διαταραχές. Για παράδειγμα, η κατάθλιψη επηρεάζει τη στάση απέναντι στη ζωή, με την έλλειψη ελπίδας και την αλλοιωμένη αντίληψη του παρελθόντος να αποτελούν μέρος της καταθλιπτικής εμπειρίας. Και ο τρίτος αναφέρεται στη σύνδεση με τη διαταραχή: Η τρόπος που κάποιος συνδέεται με τα βιώματά του και τη διαταραχή που παρουσιάζει είναι κρίσιμος για την πορεία της διαταραχής καθώς αυτή η σύνδεση μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις σχετικά με τη ίδια τη θεραπεία του, την εικόνα που έχει για τον εαυτό του αλλά και την ίδια την εμπειρία της καθημερινής του ζωής. Λίγο πριν την ολοκλήρωση της παρουσίασής του ο Δημήτρης μοιράστηκε με την ολομέλεια ένα σημαντικό μέρος της προσωπικής του ψυχιατρικής πρακτικής δίνοντας πολλαπλά παραδείγματα για τον κατάλληλο και ασφαλή τρόπο μιας παραπομπής. Μίλησε εδώ για τους κινδύνους που εγκυμονεί μια βιαστική διάγνωση, στάθηκε στη σοβαρότητα που χρειάζεται να αποδίδουμε τόσο ψυχίατροι όσο και ως ψυχοθεραπευτές/τριες σε ολόκληρο το επικοινωνιακό κομμάτι μιας παραπομπής και αφιέρωσε πολλές από τις τελευταίες διαφάνειες της παρουσίασής του στην τεράστια σημασία της φαρμακευτικής αγωγής εκφράζοντας τους προβληματισμούς του τόσο για τον σωστό τρόπο προσέγγισής της όσο και σε πολλές από τις επιπτώσεις της (άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές) στη ζωή των πασχόντων. Τέλος, σκιαγράφησε μερικές από τις ανησυχίες του σχετικά με τις παγίδες που μπορεί να κρύβονται για όσους ή όσες ως επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, ενδεχομένως, κρατούν ένα παράλληλο ρόλο ψυχιάτρου και ψυχοθεραπευτή, διερωτώμενος για τις πιθανές επιπτώσεις του στο καλώς έχειν του/της θεραπευόμενου/νη. Κλείνοντας την ομιλία του, ο Δημήτρης, μοιράστηκε με την ολομέλεια το παράδειγμα μιας προσωπικής εμπειρίας παραπομπής (μίλησε για αυτό με μεγάλο σεβασμό, φροντίζοντας παράλληλα για τους απαραίτητους κανόνες εχεμύθειας), και περιέγραψε το περιστατικό που ήρθε στο γραφείο του με σύσταση από τη συνάδελφό του ψυχοθεραπεύτρια Χριστίνα Μπούφαλη-Μπαβέλλα, καλώντας συμμετέχουσες και συμμετέχοντες να δουλέψουν βιωματικά με κάποιες από τις πτυχές του.

Το διήμερο σεμινάριο για την ψυχοπαθολογία έκλεισε με την παρουσίαση της Άννας-Μαρίας Διαπούλη, συμβούλου ψυχικής υγείας και υπαρξιακής ψυχοθεραπεύτριας, που μίλησε για το τραύμα ως οριακή κατάσταση. Η Άννα-Μαρία συνέδεσε κάποιες από τις κυριότερες φιλοσοφικές θέσεις για τις οριακές καταστάσεις με το τραύμα, εκεί όπου το τραύμα αναδύεται ως οριακή κατάσταση που αποκαλύπτει την ανθρώπινη οδύνη και συχνά γίνεται μια από τις δυσκολότερες εμπειρίες που αντιμετωπίζει κανείς στην ανθρώπινη διαδρομή. Στάθηκε εδώ σε φιλοσοφικές έννοιες από το έργο του Paul Tillich που εξέφρασε την άποψή του για την απελπισία ως οριακή κατάσταση, τον Gabor Maté που ορίζει το τραύμα ως μια εσωτερική διαδικασία που επηρεάζει τον άνθρωπο βαθύτατα αλλά και τον Irvin Yalom που σκιαγραφεί την εμπειρία του τραύματος ως υψίστης σημασίας για την υπαρξιακή εμπειρία ενός ατόμου στον κόσμο. Η Άννα-Μαρία στάθηκε και αυτή στο ζήτημα της υποκειμενικότητας και μίλησε για το ποιές εμπειρίες μπορούν “εν δυνάμει” να καταστούν τραυματικές, καθώς πολλές από αυτές μοιάζουν να είναι συνεξαρτώμενες με τον ψυχισμό και την μοναδική προσωπικότητα κάθε προσώπου. Στην συνέχεια συνέδεσε το τραύμα με τις τέσσερις διαστάσεις της ύπαρξης, από το έργο της Emmy Van Deurzen, δείχνοντας τις πολλαπλές διαστάσεις και επιπτώσεις του στην ανθρώπινη διαδρομή. Στάθηκε εδώ στην σωματική διάσταση του τραύματος που οδηγεί το άτομο σε αποτυχία να συνδεθεί με το σώμα του, στην προσωπική διάσταση που περιορίζει την ευελιξία του αλλά και στο πώς παρεμβαίνει στην κοινωνική διάσταση του ατόμου διαστρευλώνοντας την αντίληψή του, προκαλώντας παρεκτροπές και περιορισμένες αντιδράσεις στον κόσμο του. Μίλησε ακόμη για το πώς, σε πνευματικό επίπεδο, το τραύμα αποδυναμώνει τα νοήματα και διαβρώνει την ισορροπία του ανθρώπου αλλά και το πως παράλληλα “αναγκάζει” ή “καθοδηγεί” τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει την αγωνιώδη φύση της υπόστασής του, αναγνωρίζοντας εντέλει την ευθραυστότητα και την περατότητά του ως αναπόσπαστα μέρη της ύπαρξής του. Η Άννα-Μαρία τόνισε πως από εδώ αναδύεται μια διαδικασία που αναδεικνύει την ανθρώπινη ανάγκη για αντιμετώπιση των τραυματικών εμπειριών, εκεί όπου το τραύμα δεν θα αφορά μόνο ένα εξωτερικό γεγονός, αλλά και την εσωτερική αντίδραση και την προσωπική ερμηνεία μας απέναντι στην εμπειρία του που δεν μπορεί παρά να είναι υποκειμενική, καθώς αυτή πάντα θα εξαρτάται από το πλαίσιο και το περιβάλλον του ατόμου. Όπως σημείωσε η ίδια, σε αυτό το πλαίσιο, το ψυχικό τραύμα εκδηλώνεται ως ένας ακόμη τρόπος να αφουγκραστούμε το Είναι, γίνεται ένας ακόμη τρόπος που δείχνει τι χρήζει προσοχής στον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας, αποτελώντας μια ακόμη πρόκληση για την ανθρώπινη υπόστασή μας αλλά και μια ευκαιρία για μεταμόρφωση και εσωτερική ανάπτυξη και έδειξε πως σε αυτήν την πορεία επούλωσης των τραυμάτων, ο αγώνας για την επαναφορά της ισορροπίας αποτελεί μια αναπόσπαστη διαδικασία προς την ανάκτηση της συναισθηματικής και ψυχικής ευεξίας, απαιτεί την προσήλωση και την επιμονή μας και συχνά την υιοθέτηση μιας ανοιχτότητας που κρίνεται ουσιώδης για την αντιμετώπιση όλων των επιπτώσεών του.