Με την ενεργή παρουσία και συμμετοχή εκπαιδευτών, εκπαιδευόμενων και αρκετών εξωτερικών επισκεπτών ολοκληρώθηκε το Σάββατο 19 Μαρτίου το διήμερο σεμινάριο του Γίγνεσθαι που αφορούσε στην εργασία με τα όνειρα στο πλαίσιο μιας υπαρξιακής ψυχοθεραπείας. Μέσα από ένα χαλαρό και δημιουργικό τρόπο παρουσίασης και με μια διάθεση που ανέδειξε τόσο τη σημασία της θεωρίας όσο και εκείνη της συμμετοχής στις βιωματικές ασκήσεις οι εισηγήτριες Κατερίνα Ζύμνη και Μίρκα Πλέσσα, κατάφεραν να διανοίξουν και να συνθέσουν πολλές από τις αξίες και πρακτικές μιας φαινομενολογικής εργασίας για τα όνειρα που συχνά έμοιαζε να ξεπερνά τις προσδοκίες των ακροατών και συμμετεχόντων του σεμιναρίου.

Η παρουσίαση ξεκίνησε μέσα από μια μικρή ιστορική αναδρομή της Κατερίνας Ζύμνη που φώτισε τον τρόπο που διαχρονικά τα όνειρα απασχόλησαν τον άνθρωπο και κυρίως τον τρόπο με τον οποίο αυτά υπήρξαν, κατά καιρούς, σημαντικά στη ανθρώπινη διαδρομή. Αναζητήθηκε για λίγο εδώ ο ρόλος τους μέσα στο πλαίσιο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και της λαϊκής παράδοσης και στο πώς αυτό φτάνει στις μέρες μας και διαφάνηκαν κάποιες από τις συνδέσεις που τα όνειρα φέρνουν για τις έννοιες του καλού και του κακού, του μυστηρίου και του δέους, των θεϊκών μηνυμάτων και των παραστάσεών τους στα νοητικά και νοηματικά ταξίδια του ανθρώπου. Στη συνέχεια της παρουσίασης η Κατερίνα τοποθέτησε το πλαίσιο των ονείρων στην ιστορική διαδρομή και σημασία τους για την ίδια την ψυχοθεραπεία. Μέσα στην μικρή και περιεκτική εισαγωγή της μίλησε για τον ερμηνευτικό τρόπο προσέγγισης των ονείρων όπως αυτός αναδύθηκε από το πρωτοποριακό έργο των Freud και Jung, περιγράφοντας κάποιες από τις βασικές δομές του έργου τους και στη σημασία που και οι δύο προσδίδουν στο ανθρώπινο ασυνείδητο. Στάθηκε εδώ να περιγράφει έννοιες του έκδηλου και του λανθάνοντος, τους συμβολισμούς και τα ιστορικά αρχέτυπα τονίζοντας τη μεγάλη σημασία που απέδωσαν στην εργασία τους με τα όνειρα. Μίλησε ακόμη και για το πως το έργο του Jung έθεσε, ίσως, τις αρχικές βάσεις της αναζήτησης μιας φαινομενολογικού τύπου εργασίας για τα όνειρα αφού, για πρώτη φορά ιστορικά, ο Jung τοποθετεί τον αναλυόμενο ως πρωταρχικό και καθοριστικό κομμάτι της ερμηνευτικής διαδικασίας. Προχωρώντας στο βασικό κορμό του διημέρου την παρουσίαση συνέχισε η Μίρκα Πλέσσα μιλώντας για το πρωτοποριακό και καθοριστικό έργο του Medard Boss στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και στη φαινομενολογική του δέσμευση για διερεύνηση στην επεξεργασία των ονείρων. Η Μίρκα τόνισε τις θεμελιώδεις διαφορές της εργασίας του με τις κλασικές, ψυχαναλυτικές μεθόδους ερμηνείας μιλώντας για τη σημασία που δίνει στο πρωταρχικό φαινόμενο του ονείρου και εν τέλει σε μια ψυχοθεραπευτική στάση που αποβλέπει σε μια εργασία που αποδίδει ίση αξία στο όνειρο με κάθε βιωμένη εμπειρία της μέρας. Στάθηκε εδώ να τονίσει και πάλι την αξία των φαινομενολογικών ερωτημάτων του τι, του που και του πώς απέναντι στα γιατί της ερμηνευτικής πρακτικής. Περιέγραψε επίσης πως για τον Boss τα όνειρα δεν είναι παρά μέρη της ίδιας της ανθρώπινης ολότητας και παρέχουν τα ίδια σημαντικά συστατικά που μας επιτρέπουν να προσεγγίσουμε τις βαθύτερες ρίζες της ανθρώπινης εμπειρίας και ύπαρξης. Όπως πολύ εύστοχα τόνισε η Μίρκα, για τον Boss, τόσο τα όνειρα όσο και η εκτός ύπνου ζωή ενός ανθρώπου
δεν είναι παρά ανοίγματα προς τον κόσμο και δεν αποτελούν πάρα διαφορετικούς τρόπους βίωσης της πραγματικότητας, ίσης αξίας και σημασίας, οι οποίοι μπορούν στο πλαίσιο μιας υπαρξιακής ψυχοθεραπείας να αναγνωριστούν και να διερευνηθούν με φαινομενολογικό τρόπο.

Το σεμινάριο συνεχίστηκε το Σάββατο με μια μικρή αλλά περιεκτική εισαγωγή της Κατερίνας Ζύμνη για τον Ελληνικής καταγωγής Clark Moustakas και τη δική του προοπτική για τα όνειρα αλλά και με μια μικρή αναφορά στον τρόπο εργασίας του Irvin Yalom. Η Κατερίνα μίλησε για τη φαινομενολογική μέθοδο εργασίας που εξέλιξε στη ζωή του ο Moustakas και τη δυνατότητα μιας περισσότερο ενήμερης εργασίας, εμπνευσμένης από το έργο του. Μιας εργασίας που δεν αντιμετωπίζει τα όνειρα ως κάτι που ο θεραπευόμενος απλά “βλέπει” αλλά πραγματικά βιώνει και όπου η περιγραφή και η αναβίωσή τους ενέχει την πιθανότητα να αναδείξει μια βασιλική δίοδο προς το Είναι. Η Κατερίνα στάθηκε εδώ στη δυνατότητα μιας διαφορετικής κατανόησης των ποιοτήτων της ανθρώπινης βιωμένης εμπειρίας έτσι όπως αυτές εμφανίζονται σε κάθε διάσταση της ύπαρξής μας, μιας κατανόησης που δεν θα βασίζεται στο δικό μας γνωσιακό, ερμηνευτικό ή νοηματικό περιεχόμενο αλλά στην ανάδυση ολόκληρου του υπαρξιακού κόσμου και των σημασιών του από το ίδιο το πρόσωπο που συνοδοιπορούμε. Κλείνοντας την ενότητα η Κατερίνα κάλεσε την ολομέλεια να αναγνωρίσει την αξία μιας εργασίας εμπνευσμένης από το έργο του Moustakas μέσα από μια βιωματική άσκηση που έδωσε σημασία στους ορίζοντες και τις αποκαλύψεις τους, σε μια επιστροφή στη σημασία της περιγραφής και του παρόντος πριν την διερεύνηση των πιθανών αναλογιών και των λανθάνοντων δυνατοτήτων.

Κλείνοντας έχει αξία να αναφέρουμε ότι για τις υπαρξιακές-φαινομενολογικές προσεγγίσεις (όπως φυσικά συμβαίνει και με άλλες προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας), η διερεύνηση των ονείρων είναι σημαντική και χρήσιμη, αφού τα όνειρα είναι μέρος της ανθρώπινης έκφρασης και επομένως κάθε θεώρηση ή διερεύνησή τους θεμιτή. Υπαρξιακά θα λέγαμε ίσως ακόμη περισσότερο, κυρίως γιατί ο ίδιος ο άνθρωπος και η έννοια του εαυτού βρίσκεται πολλές φορές υπό αμφισβήτηση καθώς αναδύεται μέσα από το ίδιο το περιεχόμενό τους. Επιπλέον, επειδή η αναγνώριση και η κατανόηση είναι καθοριστική για κάθε άνθρωπο, η ανάλυση και η ερμηνεία των ονείρων παραμένουν σε κάθε περίπτωση παρόντα. Ωστόσο εδώ, με την ερμηνεία, δεν προσπαθούμε για μια αιτιολογική εξήγηση αλλά μια ερμηνεία του νοήματος των ονείρων, δηλαδή μια ερμηνευτική κατανόηση κάθε ονείρου και για αυτό η ερμηνευτική προσέγγιση, που προσπαθεί και η φαινομενολογική ψυχοθεραπεία βασίζεται στην τυπική πτυχή του ονείρου στο ίδιο το βίωμα που κουβαλά και όχι οποιοδήποτε συμβολικό περιεχόμενό του. Έτσι συχνά είναι μόνο το έκδηλο και περιγραφόμενο περιεχόμενο του ονείρου που θα ληφθεί υπόψη σε μια υπαρξιακή ψυχοθεραπεία καθώς η τυπική πλευρά του ονείρου είναι η ουσία της φαινομενολογικής μας εργασίας. Και καθώς δεν υπάρχει ανθρώπινη ύπαρξη χωρίς κατανόηση, και καθώς αυτή η κατανόηση έχει πάντα ένα άμεσο χαρακτήρα αφού αφορά πρωτίστως το ομιλών πρόσωπο, η κατανόηση δεν μπορεί να εξαρτάται μόνο από μια επεξεργασμένη και διαφοροποιημένη ορθολογική επεξεργασία, που έχει αναβληθεί στο χρόνο αλλά αφορά και χρειάζεται να αφορά τον ίδιο τον θεραπευόμενο έτσι όπως εμφανίζεται στο παρόν της δικής μας συνάντησης. Με αυτή την έννοια τα όνειρα θα αποτελούν πάντα κάποιες ιδιαίτερες πτυχές στις δομές μιας προσωπικής εμπειρίας που αναδύονται και αυτές μέσα στο ταξίδι της ζωής και έχουν το δικό τους τρόπο να δείχνουν προς το Είναι. Άλλοτε σαν παραλλαγές που μπορεί να συμβαίνουν σαν να συμβαίνουν μόνο στην/στον ονειρευόμενη/ο ή με τέτοιο τρόπο που να δείχνουν στην/στον ονειρευόμενη/ο ότι έχει τη δύναμη να αγκαλιάσει όσα ακόμη της/του είναι άγνωστα ή την/τον φοβίζουν στη σχέση της/του με τους άλλους και τον κόσμο. Ο Medard Boss περιγράφει πολύ όμορφα αυτή τη δυνατότητα. Εάν ο άνθρωπος, γράφει, δεν υπήρχε ως μια παγκόσμια δεκτική σφαίρα αντίληψης, εάν ο ίδιος δεν ασχολούνταν με αυτή του την ιδιότητα, τίποτα απολύτως δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Το «Είναι», στην παραδοσιακή του ερμηνεία σημειώνει, σημαίνει «παρουσία» και «επιμονή». Για να επιτύχει λοιπόν την παρουσία, και ως εκ τούτου την ύπαρξη, κάθε άνθρωπος απαιτεί κάποιου είδους ανοιχτότητα στην οποία να μπορεί να αναδυθούν η παρουσία και η επιμονή και μόνο ένα ανοιχτό πεδίο αντίληψης όπως αυτό της ανθρώπινης ύπαρξης καθιστά δυνατή την ίδια την ύπαρξη και μαζί της θα λέγαμε την δυνατότητα να ονειρευόμαστε.