Μέσα σε ένα κλίμα εκτίμησης και θαυμασμού που αναδύθηκε από την επαφή με το εξαιρετικής σημασίας και συχνά άγνωστο έργο των τεσσάρων φιλοσόφων Simone Weil, Edith Stein, Simone de Beauvoir, Hazel Barnes και την ενεργή συμμετοχή εκπαιδευτριών, εκπαιδευομένων και εξωτερικών επισκεπτών ολοκληρώθηκε το διήμερο, διαδικτυακό σεμινάριο του Φεβρουαρίου. Συνοδεύτηκε, σε διάφορες στιγμές του, από το ενεργό ενδιαφέρον των περισσοτέρων συμμετεχουσών και συμμετεχόντων για τα δραματικά γεγονότα που εξελίσσονται στις μέρες μας, μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, χρωματίζοντας σε πολλές στιγμές το διήμερο σεμινάριο με μια διάθεση αγωνίας, λύπης και απογοήτευσης όσο και με μια αίσθηση τραγικού για αυτό το βίαιο και σκοτεινό μέρος του κόσμου που εξακολουθεί στη σύγχρονη και ίσως όχι τόσο πολιτισμένη όσο ίσως επιθυμούμε πραγματικότητα, θέτοντας στο εδώ-και-τώρα του διημέρου, το πάντα επίπονο ερώτημα του πώς ανταποκρινόμαστε στο κάλεσμα και τις απαιτήσεις κάθε ιστορικής στιγμής.

Μέσα από τις εισηγήσεις των διαδικτυακών παρουσιάσεων των κ. Χαριτίνης Γεωργοπούλου, Κατερίνας Ζύμνη, Χριστίνας Μπούφαλη-Μπαβέλλα και Κάλλης Χαραλαμπίδη, αλλά και μέσα από τις βιωματικές ασκήσεις, όλες και όλοι, οι συμμετέχοντες είχαν την δυνατότητα να γνωρίσουν ένα μικρό αλλά εξαιρετικά σημαντικό μέρος του έργου των τεσσάρων φιλοσόφων και την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε μια προσπάθεια να συνδέσουν και να συνθέσουν κάτι περισσότερο δικό τους με τον κόσμο αυτών των εξαιρετικών γυναικών που έδωσαν, μοναδικά η καθεμιά τους, μια νέα διάσταση όχι μόνο στην φιλοσοφική σκέψη όσο, κυρίως, στον τρόπο που καλούμαστε να ζούμε στον κόσμο. Συχνά, κατά τη διάρκεια του διημέρου, αναδύθηκε η αντίληψη και η ελπίδα πως τόσο το άγνωστο ή παραμελημένο φιλοσοφικό τους έργο όσο και το παράδειγμα της ζωής τους είναι ικανό να δώσει ώθηση σε νέες, πρόσθετες ιδέες για μελλοντική εργασία προκειμένου να συνεχιστεί η πάντα επίκαιρη συζήτηση για την ανθρώπινη ύπαρξη. Σε αρκετά μέρη του αναφέρθηκε επίσης η έμμεση και άμεση προτροπή των φιλοσόφων στην πιθανότητα μιας ευρύτερης αναγνώρισης του ρόλου των συναισθημάτων στην εμπειρία της ζωής, ικανής να οδηγήσει σε ένα κόσμο με περισσότερη κατανόηση και αγάπη και ίσως κι εμάς σε μια περισσότερο ενσυναισθητική ψυχοθεραπευτική προοπτική. Με αυτή την έννοια το σεμινάριο θα μπορούσε να ειδωθεί και σαν προετοιμασία ή σαν κυματισμός που μας προσκάλεσε, συμμετέχοντες και συμμετέχουσες, να δούμε (και γιατί όχι να ζήσουμε) τον κόσμο διαφορετικά και να σκεφτούμε ξανά κάποιες από τις σταθερές απόψεις μας για την ανθρώπινη εμπειρία, διατηρώντας την ελπίδα, τη σοφία και την παράδοση που εκείνες μας κληροδότησαν και αναζητώντας τα μέσα για να την εμπλουτίσουμε στο σήμερα. Επεκτείνοντας τους ορίζοντες μας προς νέες κατανοήσεις, προς μια νέα ανοιχτότητα, και ίσως προς μια αληθινή και ουσιαστική μετατόπιση του Εγώ προς το Εσύ, αναζητώντας συναντήσεις οριζόντων όπως αυτές που αναφέρει η Barnes, εντός της κατοικησής μας στον κόσμο και μεταξύ ανθρώπων που κινούνται προς μια θετική προσωπική και κοινωνική αλλαγή.

Το διήμερο σεμινάριο άνοιξε την Παρασκευή η Χαριτίνη Γεωργοπούλου με την παρουσίαση της Simone Weil, μιας βαθιά ανθρώπινης φιλοσόφου και μιας από τις βασικές μορφές του Χριστιανικού μυστικισμού της ευρωπαϊκής σκέψης. Μέσα από μια παράλληλη αφήγηση αποσπασμάτων και την προσπάθειά της να συσχετίσει μέρη του έργου της Weil με τις αρχές της μιας φαινομενολογικής ψυχοθεραπευτικής εργασίας, η Χαριτίνη, μίλησε για πολλές από τις αρχές και τις αξίες της φιλοσόφου. Οι έννοιες της Weil για την αγνότητα, το ιερό της ανθρώπινης ύπαρξης (πριν ακόμη την αναγνώρισή του ως προσώπου) και της θερμής σιωπής συνάντησαν μέσα από την ομιλία της, τις βασικές αρχές της φαινομενολογικής-υπαρξιακής ψυχοθεραπείας για την ενεργητική ακρόαση, την παρένθεση, την οριζόντια προσέγγιση και την περιγραφή και έφτασαν μέχρι την ανίχνευση των συνθηκών του απρόσωπου μέρους της ψυχής στο θεραπευτικό δωμάτιο. Η Χαριτίνη έδειξε προς εκείνα που, χρησιμοποιώντας τα λόγια της Weil, καθιστούν το ουσιωδώς ανώνυμο της θεραπευτικής συνάντησης, όλα εκείνα τα συχνά σιωπηλά που κατοικούν «πέρα από τον χώρο και τον χρόνο». Αυτά που μας συνδέουν με την πρωτόγονη φυσική μας ιστορία, τον συχνά άνισο αγώνα μας για κατανόηση, έτσι όπως αποκαλύπτονται στην έννοια της αιώνιας αγνότητας της Weil και βασίζονται στην πρωτόγονη και αμοιβαία προσδοκία μας για καλοσύνη του κόσμου. Όλα εκείνα που συχνά δίνουν ένα διαφορετικό περιεχόμενο στην εργασία μας ως ψυχοθεραπευτές ― στην επαφή μας με την ιερότητα της απρόσωπης υποχρέωσης να συνοδοιπορούμε τις ανθρώπινες ανάγκες.

Το σεμινάριο συνεχίστηκε το Σάββατο με την παρουσίαση της Κατερίνας Ζύμνη για την την Edith Stein, φιλόσοφο της ενσυναίσθησης που ξεκίνησε τη ζωή της ως μαθήτρια του Husserl, συνέχισε ως εκπαιδεύτρια και αφιερώθηκε στο τέλος της ζωής στο μοναχισμό. Η Κατερίνα τόνισε αρκετές φορές, αυτό που και η Stein έκανε πράξη με το παράδειγμα της ζωής της, πως μια φιλοσοφία που δεν περιλαμβάνει την ανθρώπινη εμπειρία δεν μπορεί να είναι αποδεκτή. Μιλώντας για το τεράστιο και μόλις πρόσφατα αναγνωρισμένο έργο της Stein στην φιλοσοφική ανθρωπολογία, η Κατερίνα, φώτισε και ανέδειξε τη σημασία μιας περισσότερο ενήμερης και ενσυναισθητικής εργασίας. Στάθηκε στο πως η Stein ορίζει την ενσυναίσθηση ως μια συνειδητή πράξη που όχι μόνο οδηγεί σε κατανόηση του άλλου προσώπου αλλά δίνει ταυτόχρονα την ευκαιρία να αισθανθούμε, μέσα από τη σύνδεσή μας μαζί του, ποιοί ή ποιές είμαστε, καθώς συν-υπάρχουμε στον κόσμο. Μίλησε ακόμη για τη δυνατότητα, μέσα από μια βαθύτερα συναισθηματική εργασία, να βαδίσουμε από την ελευθερία των επιλογών μας στην ευθύνη των πράξεών μας και εν τέλει να αποδώσουμε μια νέα νοηματοδότηση στο Είναι μας. Συνέδεσε ακόμη τον τρόπο που η Stein ορίζει την ενσυναίσθηση με πολλές από τις σύγχρονες αντιλήψεις που οδηγούν τον άνθρωπο σε μια πλειάδα θετικών αλλαγών όπως: μεγαλύτερη κατανόηση, αλτρουισμό, γενναιοδωρία, λιγότερη επιθετικότητα, αποδοχή του διαφορετικού και άλλων πολύτιμων αξιών. Αυτό συχνά μπορεί να σημαίνει πως το να γνωρίζεις έναν άνθρωπο στην ψυχοθεραπεία σημαίνει να γνωρίζεις την ιστορία του, αναγνωρίζοντας τα γεγονότα της ζωής του, καθώς, όπως έλεγε η Stein, όσο περισσότερο γνωρίζουμε την ιστορία του άλλου, τόσο πιο βαθιά μπορούμε να τον κατανοήσουμε. Η Stein επέμενε πως «τα γεγονότα έχουν νόημα πέρα από αυτό που μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτό». Με αυτή την έννοια κάθε πρόσωπο που συναντάμε θεραπευτικά προορίζεται στο να μας «παρασύρει», αν θέλουμε, όπως έλεγε η ίδια, να το συλλογιστούμε με την καρδιά της πίστης και την ενέργεια μιας παντοδύναμης αγάπης για την ανθρώπινη ζωή, συντροφεύοντάς το, σε μια πιθανή μετακίνηση, από την απόγνωση στην ελπίδα, από την αδιαφορία στην αγάπη και από την αμφιβολία σε μια ανανεωμένη πίστη.

Τη σκυτάλη της παρουσίασης πήρε αργότερα στη μέρα η Χριστίνα Μπούφαλη-Μπαβέλλα μιλώντας για την, ίσως, πιο επιφανή από τα γυναικεία πρόσωπα της φιλοσοφίας του υπαρξισμού, Simone de Beauvoir. Αφού στάθηκε για λίγο στη βιογραφία της συγγραφέως, κοινωνικής ακτιβίστριας, και πρωτοπόρου του φεμινισμού, η Χριστίνα μίλησε για την θεμελιώδη έννοια της ελευθερίας στο έργο της Beauvoir ως μια βασική υπαρξιακή συνθήκη που περιέχει τη δυνατότητα της επιλογής προς ένα ενήμερο και υπεύθυνο μέλλον. Τόνισε ακόμη την ιδέα της Beauvoir για την αναζήτηση του σκοπού της ανθρώπινης συνείδησης και στο πώς μέσα από αυτή αναδύονται το νόημα της ύπαρξης και η πιθανότητα να γινόμαστε οι συγγραφείς του κόσμου μας. Μίλησε για την ηθική της αμφισημίας που για τη φιλόσοφο συνδέεται με την αποτυχία μας να αποδώσουμε ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα για τον κόσμο μας που είναι ωστόσο συνώνυμη της ατέλειας και της υπαρξιακής μας ελπίδας. Η Χριστίνα περιέγραψε τέλος την ανάγκη μας για υπέρβαση του παρόντος, έτσι όπως έρχεται μέσα από το έργο της Beauvoir, καθώς βαδίζουμε σε μελλοντικές δυνατότητες όσο και την διαρκή μεταμόρφωση του εαυτού και των άλλων στην αναπότρεπτη διαδικασία της εξέλιξής μας, που θα οριοθετείται πάντα από το αδιαπραγμάτευτο, για όλους μας, όριο του θανάτου.

Το σεμινάριο έκλεισε με την παρουσίαση της Κάλλης Χαραλαμπίδη για την Hazel Barnes, μεταφράστρια του Jean-Paul Sartre και μια από τις βασικές εισηγήτριες του υπαρξισμού στην Αμερική. Η Κάλλη περιέγραψε τρεις από τις βασικές ενότητες του έργου της φιλοσόφου, την μυθοδολογία ή τραγικωμωδία της ζωής, τον υπαρξιακό εαυτό και την έννοια της διυποκειμενικότητας. Μοιράστηκε με την ολομέλεια την ιδέα της Barnes που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι δεν είναι απαραίτητα οι συγγραφείς των ιστοριών τους, αλλά οι αφηγητές που ερμηνεύουν τη θέση τους σε μια ιστορία από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία. Περιέγραψε έτσι τη δυνατότητα να ορίζουμε εμείς την προοπτική μας, σε μια στάση καλής πίστης όπως αυτή που περιγράφει η Barnes, αγκαλιάζοντας με θάρρος την αγωνία και τον πόνο, στην προσπάθειά μας να βρούμε νόημα και σκοπό στη ζωή. Στάθηκε ακόμη στην έννοια της υπαρξιακής ελπίδας που, κατά την Barnes, θεμελιώνει το ανθρώπινο βίωμα, καθώς επαναπροσανατολίζει την εν-τω-κόσμω εμπειρία μας ώστε να ανταποκρίνεται στην ύπαρξη. Αργότερα αναφέρθηκε στην έννοια του υπαρξιακού εαυτού σαν κάτι το οποίο εξηγεί την επιρροή του χρόνου και του τόπου στην ύπαρξή μας καθώς και στην αυτοδημιουργία σαν μια πρόσκληση της Barnes προς τους ανθρώπους να ενεργούν με καλή πίστη — αναγνωρίζοντας τις υπαρξιακές στιγμές και επιλέγοντας τις δικές τους αξίες στην κατοίκησή τους, με τους άλλους στον κόσμο. Κλείνοντας το διήμερο η Κάλλη μίλησε με μεγάλη τρυφερότητα για το υπαρξιακό κάλεσμα της Barnes για υπαρξιακή αγάπη και μάθηση. Στάθηκε εδώ στην προτροπή της να ορίζουμε με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση τη διυποκειμενικότητά μας, για αμοιβαία ανάπτυξη μέσα από τις υπαρξιακές μας συναντήσεις και τη δυνατότητα να παρατηρούμε τον κόσμο μαζί. Εκεί όπου το εμείς βρίσκει ενότητα, όχι ο ένας στην ύπαρξη του άλλου, αλλά στην κοινή ύπαρξή μας εν-τω-κόσμω. Ο υπαρξιακός εαυτός της Barnes μπορεί να γίνει έτσι κατανοητός ως μια χρονικά ενσωματωμένη ταυτότητα, ένα διαρκές γίγνεσθαι, ο οποίος βρίσκεται πάντα σε ροή και που συνδέεται με τις ιστορίες των άλλων. Κάτι που μοιάζει εξαιρετικά χρήσιμο όταν το αναγνωρίσουμε σαν υπαρξιακή αλήθεια τόσο της ανθρώπινης κατάστασης όσο και στη διαδικασία μιας μεταμόρφωσης ή μετατόπισης, στο πλαίσιο μιας ψυχοθεραπευτικής εργασίας.