Άρθρα

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΜΑΝΙΑΤΗΣ

Ο κόσμος της παρένθεσης του Husserl και ο εαυτός

Images © Jakob Owen, Caroline Hernandez, Morgan Session, Annie Spratt | Unsplash

«Kάθε βιωμένn πραγματικότnτα είναι n πραγματικότnτα τnς σύνδεσnς, τnς ανάδυσnς, το να γίνεσαι μέρος του κόσμου. Το να είσαι εαυτός σnμαίνει λοιπόν να είσαι-εδώ, και το να είσαι-εδώ σnμαίνει να είσαι στον κόσμο.»

Ο Husserl μιλώντας στους «Καρτεσιανούς στοχασμούς» για το υπερβατικό εγώ γράφει πως είναι υπερβατικό γιατί δεν βρίσκεται κάπου στον κόσμο, αλλά λογικά προηγείται από οποιαδήποτε εμπειρία του, καθώς αυτή η εμπειρία του κόσμου είναι πάντα η δική μας εμπειρία από αυτόν τον κόσμο. Ο Levin (1992), σημειώνει πως ο Husserl έχει σίγουρα δίκιο όταν υποστηρίζει ότι ο κόσμος είναι πάντα ο δικός μας κόσμος – πώς θα μπορούσε στα αλήθεια να είναι διαφορετικά; – και ότι ο εαυτός μας ως υπερβατικό εγώ, ως εγώ πέρα και πριν από κάθε πιθανή εμπειρία πρέπει να είναι το σημείο εκκίνησης για κάθε επιστημολογία – πριν από από κάθε προσπάθειά μας να εξηγήσουμε το πώς γνωρίζουμε και βιώνουμε τον κόσμο.

Ο Husserl θέτει ριζοσπαστικές αμφιβολίες στα επιστημολογικά θεμέλια της φιλοσοφίας των ημερών του. Το κάνει αυτό θεσμοποιώντας και καθιστώντας ως απαραίτητη προϋπόθεση της φιλοσοφίας και του φιλοσοφείν την ίδια τη φαινομενολογία του. Το κάνει προτείνοντάς μας να: «βάζουμε τον κόσμο σε παρένθεση», δηλαδή προτρέποντάς μας να μην κάνουμε καμιά κρίση για την οντολογική του κατάσταση, την πραγματικότητα ή το μη ρεαλισμό του, την ουσιαστικότητα ή τη μεταφυσική του. Όταν το κάνουμε αυτό, υποθέτουμε τη στάση της φαινομενολογικής αναγωγής, την οποία ο Husserl αποκαλεί φαινομενολογική «εποχή». Η διατήρηση μιας τέτοιας στάσης αναστέλλει την κρίση μας καθώς έρχεται σε αντίθεση με γνωρίζαμε και φυσικά συναντά την αντίστασή μας, καθώς όπως γράφει και ο Levin (1992): «Είμαστε εγγενώς αφελείς οντολόγοι και το να απέχουμε από κάθε οντολογική κρίση δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση».

Η φαινομενολογική προσταγή του Husserl και η διατήρηση μια στάσης «εποχής» μπορεί να συγκριθεί με μια από πιο βασικές αρχές της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας καθώς εκεί καλούμαστε να παραμένουμε με περιέργεια και θαυμασμό στις περιγραφές ενός άλλου εαυτού και του κόσμου του – διατηρώντας, για όσο αυτό είναι εφικτό, τη φαινομενολογική στάση παρένθεσης του ψυχοφυσικού μας εαυτού και του δικού μας κόσμου. Επιτρέποντας έτσι την ανάδυση της γνώσης, της αμφιβολίας, της επιθυμίας, της επιβεβαίωσης, της αντίληψης και κυρίως αναγνωρίζοντας και επικυρώνοντας το συναίσθημα του άλλου προσώπου, αυτού που τώρα βρίσκεται μπροστά μας, και ανεξάρτητα από το αν αυτές οι περιγραφές αφορούν ή όχι αυτό που ονομάζουν, για τη δική μας νόηση ή για τη νόηση των άλλων. Με αυτή την έννοια το κάλεσμα του Husserl για επιστροφή στην υποκειμενικότητα είναι πολλαπλά ωφέλιμο τόσο σε μια φαινομενολογική ψυχοθεραπεία όσο και ως δυνατότητα να διευρύνουμε την κατανόηση μας. Ο Husserl γράφει ακόμη πως η επιστροφή μας στα ίδια τα φαινόμενα και η εμπλοκή μας με την αμφιβολία δεν είναι μια εφάπαξ δραστηριότητα αλλά αντιθέτως, είναι μια αέναη επιχείρηση που απαιτεί συνεχή προσπάθεια και επαγρύπνυση, τονίζοντας τη δυσκολία μας να εμπλακούμε πραγματικά σε μια ριζοσπαστική αμφιβολία για τα όσα γνωρίζουμε ή τουλάχιστον για αυτά που πιστεύουμε πως γνωρίζουμε. Όπως σημειώνει και ο Levin (1992), οι συνήθειες μιας ολόκληρης ζωής, οι βιολογικοί μηχανισμοί επιβίωσης, οι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας, η κοινή λογική και η ανάγκη μας για ασφάλεια (όσο απατηλή κι αν είναι), όλα μετριάζουν την παραμονή μας σε αυτήν, καθώς οι ριζικές αμφιβολίες είναι ικανές να προκαλέσουν υπερβολικό άγχος. Δοκιμάστε το, γράφει ο ίδιος, και θα δείτε πως αυτό που μπορεί να ξεκινήσει ως απλή διανοητική άσκηση μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε μια έντονα συναισθηματική εμπειρία. Φαίνεται πως τελικά κάθε βιωμένη πραγματικότητα είναι η πραγματικότητα της σύνδεσης, της ανάδυσης, το να γίνεσαι μέρος του κόσμου. Το να είσαι εαυτός σημαίνει λοιπόν να είσαι-εδώ, και το να είσαι-εδώ σημαίνει να είσαι στον κόσμο.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Levin, J. D. (1992). Theories of the self. Philadelphia: Taylor and Francis