Άρθρα

ΕΥΗ ΔΑΛΛΑ

Νοηματοδότηση

Painting © Lucian Freud | Evacuee Boy, 1942

  • Η ζωή δεν έχει κανένα εγγενές νόημα (Yalom), άρα πρέπει εμείς οι ίδιοι να νοηματοδοτήσουμε την ζωή μας, δηλαδή να επιλέξουμε τις στάσεις ζωής που μας αντιπροσωπεύουν.
  • Κατά τον Sartre, η ζωή διέπεται από τυχαία γεγονότα και είναι εντελώς παράλογη (absurd).
  • Ο Camus είχε πει πολύ χαρακτηριστικά ότι υπάρχει μόνο μία έντιμη ερώτηση: «Γιατί δεν αυτοκτονείς;». Εχει γράψει και εξαιρετικά εύγλωττα για τον μύθο του Σίσυφου. Πώς νοηματοδοτείς μιά ζωή που αποτελείται από μία ατέλειωτη, άκαρπη προσπάθεια;
  • Το μόνο απόλυτο είναι ότι δεν υπάρχουν απόλυτα. Είναι άρα ευθύνη μας να επιλέξουμε τις θέσεις και τις αξίες μας, αλλά και να τις αναθεωρήσουμε όταν αντιληφθούμε ότι δεν μας εκφράζουν.

Κατά τον Frankl, υπάρχουν τρία συστήματα νοηματοδότησης.

  • Βιωματική: η απόλαυση των εμπειριών που προέρχονται από την επαφή μας με τον κόσμο, την αγάπη, την ομορφιά της φύσης, των τεχνών, κ.λπ.
  • Δημιουργική: η δική μας ενεργητική συνεισφορά στον κόσμο.
  • Στάση Ζωής: το νόημα που έχει για μας η ζωή πιστοποιείται από το πώς την ζούμε.

Οι δυνατότητες επιλογής δεν είναι απεριόριστες. Υπάρχουν πάντα περιορισμοί και κανόνες: βιολογικοί, κοινωνικοί, ιστορικοί, κλπ. Το άτομο, όμως, είναι απόλυτα ελεύθερο να επιλέξει την προσωπική του στάση απέναντι στους κανόνες και τους περιορισμούς. Είναι μία ελευθερία που πρέπει να ασκείται με εντιμότητα και υπευθυνότητα, ειδ’ άλλως κινδυνεύει να ξεπέσει στην αυθαιρεσία. Στόχος είναι να βρεθούν τα βέλτιστα νοήματα που θα εκφράσουν την στάση ζωής μας, θα αποτελούν την βάση των αξιών μας και την πυξίδα της προσωπικής μας πορείας. Κατά τον Nietzsche, όποιος έχει έναν λόγο ύπαρξης (το γιατί ζει) μπορεί να ανθέξει οποιεσδήποτε συνθήκες ύπαρξης (το πώς ζει). Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι μία κρίση (απώλεια, αρρώστεια, θάνατος) μπορεί να μας αποκαλύψει το νόημα που έχει η ζωή μας και να μας προκαλέσει να αξιολογήσουμε και να ιεραρχίσουμε αυτά που πραγματικά αξίζουν για μας. Συχνά δειλιάζουμε, «ναρκώνοντας» τον εαυτό μας με ψεύτικες ελπίδες, με εμμονές σε στείρες ασχολίες, με επίμονο εστιασμό στο παρελθόν, με τυφλή αφοσίωση σε κάποια οργάνωση κ.ο.κ. Αυτό μας ανακουφίζει κατά κάποιον τρόπο, «αποστασιοποιώντας» μας από το παρόν και τις ευθύνες του. Όμως, αποφεύγοντας την πραγματικότητα, αγνοώντας ή υποτιμώντας τις απαιτήσεις του παρόντος, και επιμένοντας σε ουτοπιστικές αυταπάτες, χάνουμε την δυνατότητα να βιώσουμε την πραγματικότητα και να την μετατρέψουμε σε μία ευκαιρία προσωπικής υπέρ-βασης και ενδυνάμωσης. Όταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα, προκαλούμεθα να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Επιλέγοντας να αντιμετωπίσουμε τις αντίξοες συνθήκες της ζωής μας με θάρρος και αξιοπρέπεια, έχουμε την δυνατότητα να μεταμορφώσουμε μια προσωπική τραγωδία σε υπέρτατο ανθρώπινο επίτευγμα – την αυθεντική ύπαρξη. Δεν είναι απαραίτητο να υποφέρουμε για να βρούμε το νόημα της ζωής, αυτό θα ήταν μαζοχισμός. Είναι γεγονός, όμως, ότι συχνά η κρίση προκαλεί την υπέρβαση. Και πάλι ο Nietzsche, «Αυτό που δεν με σκοτώνει με κάνει δυνατότερο.»