Άρθρα

ΕΥΗ ΔΑΛΛΑ

Εν-Τω-Κόσμω-Είναι

Painting © Paul Cezanne | The pond of the Jas de Bouffan, 1878

Being-in-the-World

Η έννοια του Heidegger αναφέρεται στο γεγονός ότι η ύπαρξή μας είναι άρρηκτα δεμένη με τον κόσμο, δεν έχουμε (ή, τουλάχιστον, δεν πραγματευόμαστε) άλλου είδους ύπαρξη εκτός αυτής.

  • Η κατανόηση της ατομικής μας ύπαρξης γίνεται πάντοτε μέσα από την ίδια μας την ύπαρξη.
  • Το ον που βρίσκεται εκεί (Dasein) αποτελείται από δυνατότητες και δεν θεωρείται ποτέ τελειωμένο προϊόν.
  • Οι δυνατότητες της ύπαρξης αναφέρονται στο μέλλον. Άρα, ανά πάσα στιγμή μπορούμε να αποφασίσουμε να καταπιαστούμε με την προσπάθεια να επιλέξουμε ενεργά άλλους τρόπους ύπαρξης και νέες στάσεις ζωής.
  • Αυτή είναι και η βασική διαφορά της ανθρώπινης ύπαρξης εν σχέσει με οποιαδήποτε άλλη μορφή. Ο άνθρωπος έχει πάντα επιλογές που του παρέχουν σχετική ρευστότητα και δυνατότητες υπέρβασηςκάποιων δεδομένων, δεν είναι αμετάβλητος όπως είναι, π.χ, ο βράχος, ή ακόμη και τα ζώα.
  • Δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ του νου, του σώματος και του κόσμου-πλαισίου, είναι όλα αλληλένδετα. Απλοποιεί την κατανόηση, έοντας όμως επίγνωση ότι το όλο είναι διαφορετικό από το σύνλο των μερών.
  • Ο νους του ανθρώπου εκτείνεται πέρα των φυσικών ορίων του ατόμου και μπορεί να συνδιαλέγεται με την ίδια του την ύπαρξη, τους άλλους, τον κόσμο, τον χρόνο, τις παραδοσιακές και νέες αξίες, κ.λ.π.
  • Το σώμα δεν είναι ένα απλό αντικείμενο, αλλά ο φορέας της ύπαρξής μας και ο καθοριστικός παράγοντας του τρόπου με τον οποίοαντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Δεν είμαστε μόνο το σώμα μας, αλλά υφιστάμεθα ό,τι παθαίνει. Αυτό μας δίνει ζωή και αυτό και μας την αφαιρεί. Αυτό μας δίνει την ευχέρεια να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμίεςμας, δημιουργώντας τον εαυτό μας μέσα από την εκπλήρωση των υπαρξιακών μας στόχων. Είναι η απτή έκφραση της ύπαρξής μας και το μέσο με το οποίο κάνουμε γνωστή την παρουσία μας στον κόσμο και κυρίως στους άλλους. (Maurice Merleau-Ponty, 1962).
  • Η ελευθερία δεν είναι απόλυτη. Το άτομο βρίσκεταιριγμένο στον κόσμο, δηλαδή αντιμέτωπο με δεδομένα που ίσως δεν επέλεξε, αλλά που τον περιορίζουν. Όμως, πάλι μπορεί να επιλέξει να προσπαθεί μάταια να αλλοιώσει τα δεδομένα, ή πεισματικά να τα αγνοήσει, ή να τα αντιμετωπίσεικαι ενδεχομένως και να τα αξιοποιήσει.
  • Το άτομο δεν μπορεί να αξιολογείται έξω από το πλαίσιο (context) που το περιβάλλει και η συμπεριφορές του δεν είναι απλά το αποτέλεσμα ενδοατομικών συγκρούσεων. Κανείς δεν υφίσταται στο κενό, αλλά επηρεάζεται από τον χρόνο, τον χώρο, τις εκάστοτε συνθήκες, τις εμπειρίες του και τους άλλους.

Το νόημα του Being-in-the-World για μας και για την σχέση μας με την ψυχοθεραπεία

  • Συγκριτικά με την ψυχανάλυση, η υπαρξιακή θεώρηση εστιάζει λιγότερο στο παρελθόν, δίνοντας κύρια έμφαση στο εδώ και τώρα και στις μελλοντικές δυνατότητες του ατόμου.
  • Ασφαλώς το άτομο έχει επηρεασθεί από το παρελθόν του, αλλά στην ανάκληση του παρελθόντος στο παρόν επιδρούν σημαντικότατα οι τωρινές ερμηνείες και οι μελλοντικοί στόχοι του ατόμου. Δηλαδή, το παρελθόν δεν ερμηνεύεται ως καθοριστικός παράγων της εξέλιξης του ατόμου, αλλά σαν μία επιλεκτική ερμηνεία των γεγονότων που στοχεύει στην ενδυνάμωση και επικύρωση του εαυτού που πιστεύουμε ότι είμαστε.
  • Η υπαρξιακή προσέγγιση δεν πλησιάζει το άτομο μέσω θεωριών. Λ.χ. δεν περιορίζει την εξέλιξη του ατόμου στις εξελικτικές φάσεις της σεξουαλικότητας, ούτε ερμηνεύει τους υπόλοιπους τρόπους συνδιαλλαγής του με τον κόσμο ως μετουσιώσεις (sublimations), μεταθέσεις (displacements) ή συμβολικές εκφράσεις της libido. Βλέπει την συμπεριφορά σαν άμεση έκφραση της ανάγκης μας να είμαστε παρόντες στον κόσμο και στους άλλους, παρότι ο τρόπος μας ενδέχεται να είναι αγχωμένος,αναποτελεσματικός, περιορισμένος, ή περιοριστικός.
  • Πρακτικά, αυτό σημαίνει π.χ. ότι θα εξετάσει την μεταβίβαση σαν συναίσθημα αγάπης ή μίσους που βιώνεται άμεσα μέσα στην σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου, χωρίς να αναλώνεται στο πώς εδραιώθηκε το συγκεκριμένο συναίσθημα κατά την πρώιμη παιδική ηλικία του θεραπευόμενου.
  • Ανάλογη είναι και η επεξεργασία ονείρων, που δίνουν πολλαπλά, άμεσα στοιχεία για τον τρόπο ύπαρξης του θεραπευόμενου, χωρίς να ψάχνουμε για σταθερούς βιολογικούς και εξελικτικούς συμβολισμούς.
  • Ενώ η ψυχανάλυση που δεν εστίαζε στα ορατά φαινόμενα, αλλά στις κρυφές και καθοριστικές δυνάμεις του ασυνείδητου, η υπαρξιακή θεώρηση είναι φαινομενολογική και ανοικτή, χωρίς προϊδεασμούς. Χρησιμοποιεί την μαιευτική μέθοδο των ερωτήσεων.
  • Μένει κοντά στην εμπειρία του άλλου και δέχεται την δική του άποψη ως την εγκυρότερη έκφραση της υποκειμενικής του αλήθειας και του τρόπου με τον οποίο βιώνει την δική του πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, δέχεται το νόημα που το άτομο δίνει στην ύπαρξή του.
  • Μέσα από τις εμπειρίες σχηματίζεται και ο εαυτός ή η έννοια της ταυτότητάς μας. Κατά τον Spinelli, ο τρόπος με τον οποίο δομούμε την ύπαρξή μας χαρακτηρίζεται από ιζηματοποιήσεις (sedimentations), που διατηρούν τις εμπειρίες της ύπαρξης μας μέσα στον κόσμο που θεωρούμε ότι μας αντιπροσωπεύουν και από αποποιήσεις(dissociations) που απομακρύνουν όσες εμπειρίες θεωρούμε απαράδεκτες.
  • Παρότι η διερευνητική στάση της υπαρξιακής προσέγγισης απαιτεί την αποδοχή των υπαρξιακών επιλογών του κάθε ατόμου, η ίδια αυτή διερευνητική στάση μπορεί να ανατρέψει την τρέχουσα νοηματοδότησή μας, προκαλώντας μας να μένουμε ανοικτοί στον κόσμο και να εξετάσουμε καινούργιους τρόπους νοηματοδότησης και νέες δυνατότητες ύπαρξης.

Υπαρξιακά ερωτήματα

  • Ποιος είμαι; Ποιο είναι το νόημα της ζωής μου; Τι σημαίνει για μένα το να είμαι ζωντανή;
  • Πώς θα έπρεπε να ζούμε; Πώς θα ήθελα εγώ να ζω;
  • Ποιους στόχους μπορώ να κατακτήσω; Τι περιμένω από τον εαυτό μου;
  • Τι περιμένουν οι άλλοι από μένα; Χρειάζομαι να τους ικανοποιήσω; Γιατί;
  • Πώς πιστεύω ότι θα έπρεπε να συμπεριφέρομαι προς τους άλλους;
  • Υπάρχει δικαιοσύνη στον κόσμο; Τι μπορώ να κάνω εγώ για να βελτιώσω την κατάσταση;
  • Υπάρχει ευτυχία; Τι σημαίνει για μένα η ευτυχία; Υπάρχουν άλλες πηγές ευτυχίας για μένα; Για άλλους;
  • Είναι ανάγκη να υπάρχει τόση δυστυχία; Πώς μπορώ να συμπαρασταθώ πραγματικά στους άλλους;
  • Μπορώ να βρω τρόπους να υπερβώ τις δυσκολίες και τα προβλήματά μου;
  • Πώς αντιμετωπίζω την ιδέα του θανάτου; Της δικής μου ανυπαρξίας;
  • Τι θα μείνει πίσω μου όταν φύγω από την ζωή;
  • Πώς μπορώ να αξιοποιήσω στο μέγιστο τις δυνατότητές μου και να ρουφήξω την ζωή;

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Cohn, H. (2000). Heidegger’s way to Psychotherapy. Journal of the Society for Existential Analysis, 11(2):2-10
Condrau, G. (1996). Why Heidegger? Journal of the Society for Existential Analysis, 8(2):21-27
Spinelli, E. (1996). Martin Heidegger’s influence upon British psychology and psychotherapy.
          Journal of the Society for Existential Analysis, 8(2):28-36
Spinelli, E. (1996). Notes on an Existential-Phenomenological Theory of Sexuality.
          Journal of the Society for Existential Analysis, 8(1):2-20
Deurzen, E. & Kenward, R. (2005). Dictionary of Existential Psychotherapy and Counselling. London: Sage
Deurzen, E. (May 2005). Existential Supervision: Reflecting on Living.
          Paper presented at the 17th Annual Conference of The Society for Existential Analysis, London