Άρθρα
Χριστινα Μπουφαλη - Μπαβελλα
Η έννοια του εδώ και τώρα
Image © Diego Max | Anatomical Art
Το εδώ και τώρα αναφέρεται στο άμεσο συμβάν που συμβαίνει εδώ (εδώ που βρίσκομαι, εδώ που γράφω, εδώ που μιλάω με κάποιον άλλον), αυτήν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή (Yalom, 2004). Η ύπαρξη πραγματώνεται στο παρόν, και η μόνη αληθινή στιγμή είναι το τώρα. Μία φράση που περικλείει όλη τη μαγεία που μπορεί να κρύβει η έννοια του εδώ και τώρα, τόσο μέσα στη θεραπευτική διαδικασία, όσο και πέρα από αυτήν. Μέσα στην έννοια του εδώ και τώρα, εμφανίζονται ταυτόχρονα τρεις διαφορετικές σχέσεις που έχει ένας άνθρωπος. Η σχέση με τον χρόνο, η σχέση με τους άλλους και φυσικά, η σχέση με τον εαυτό. Όσον αφορά τη σχέση με τον χρόνο, στο παρόν περικλείεται το παρελθόν και το μέλλον. Οι εμπειρίες, τα βιώματα και οι συνθήκες που μας έχουν διαμορφώσει, ανήκουν στο παρελθόν μας. Πρακτικά μιλώντας, το παρελθόν είναι κάτι που έχει τελειώσει, έχει ήδη συμβεί και δεν υπάρχει πια. Όμως, υπάρχει η αίσθηση που μας έχουν αφήσει οι εμπειρίες και τα βιώματα. Και η αίσθηση αυτή υπάρχει στο τώρα, στο τώρα που βρίσκεται ο καθένας από μας. Μέσα από τις παρελθοντικές καταστάσεις που έχουν βιωθεί, έχουμε χτίσει μια προσωπικότητα και μια στάση ζωής. Έχουμε κάνει κάποιες επιλογές, ενώ ταυτόχρονα, δεν έχουμε κάνει κάποιες άλλες. Όλη αυτή η διαδρομή μας φέρνει στο δικό μας, ξεχωριστό, τώρα. Η φράση: «είμαι αυτό που είμαι, γιατί έκανα αυτά που έκανα» μπορεί να περιγράψει αυτήν τη διαδικασία, που ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Ενώ η φράση: «όλα όσα έχω κάνει εκφράζουν αυτό που είμαι τώρα, αλλά δεν μπορούν να προβλέψουν αυτό που θα γίνω», ενώνει το παρόν με το μέλλον. Στο μέλλον τοποθετείται και η έννοια της προθετικότητας που έχει κάθε ανθρώπινο όν. Η προθετικότητα, αναφέρεται στο γεγονός πως κάθε ανθρώπινη πράξη έχει έναν σκοπό. Στο παρόν, υφαίνεται ο στόχος και ο σκοπός του καθενός, για το μέλλον το οποίο επιθυμεί και ονειρεύεται. Επιλέγουμε να οργανώσουμε έτσι το παρόν μας, ώστε να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα στο μέλλον. Όταν βρισκόμαστε στο παρόν, βρισκόμαστε σε σύνδεση με αυτό που διαδραματίζεται γύρω μας. Αλληλεπιδράμε με το περιβάλλον έχοντας μια ενεργητική στάση, μια παρουσία που δηλώνει ότι συμμετέχουμε ενεργά στην αλληλεπίδραση. Η ενεργητική παρουσία είναι αυτή που επηρεάζει και τις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, καθώς όταν είμαστε παρόντες μπορούμε να συνδεθούμε με τους άλλους, και συνεπώς να σχετιστούμε με ενδιαφέρον. Εάν επιλέξουμε να μην είμαστε παρόντες στο τώρα, αυτομάτως αποκοβόμαστε από το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους. Η έννοια του σχετίζεσθαι είναι ισχυρά συνυφασμένη με την ενεργητική παρουσία και τη βίωση της ύπαρξης. Προϋπόθεση για να είμαστε συνδεδεμένοι με το γενικότερο περιβάλλον, είναι να είμαστε σε επαφή με τον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν αυτό συμβαίνει, νιώθουμε πως υπάρχουμε και βιώνουμε στο έπακρο τη στιγμή. Απολαμβάνουμε την ύπαρξή μας, όπως είναι τώρα.
Η έννοια του εδώ και τώρα στην Υπαρξιακή – Ανθρωπιστική προσέγγιση
Βασικός στόχος της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να διεκδικήσουν ξανά τη ζωή τους (Schneider, Krug, 2014). Οι υπαρξιακοί θεραπευτές δεν θεωρούν σε καμία περίπτωση ότι έχουν τις απαντήσεις για τα ανθρώπινα ερωτήματα. Έχουν όμως εκπαιδευτεί ώστε να μπορούν να διερευνήσουν τη μοναδική απάντηση που υπάρχει για τον κάθε έναν θεραπευόμενο. Ακριβώς επειδή οι υπαρξιακοί θεραπευτές έχουν ως στόχο να μπορέσει ο θεραπευόμενος να νοηματοδοτήσει τη ζωή του, δουλεύουν στο εδώ και τώρα και ενδιαφέρονται για την παρούσα στιγμή. Η ουσία της Υπαρξιακής – Ανθρωπιστικής ψυχολογίας, είναι η επαφή και η σύνδεση με την κάθε ζωντανή στιγμή, στο εδώ και τώρα. Τίποτα πέρα από το παρόν δεν είναι εφικτό και ζωντανό. Ουσιαστικά, μας προτείνει να μεταφέρουμε την επικέντρωση από την ευρύτερη ιστορία ζωής του θεραπευόμενου, στο βίωμα που λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής συνεδρίας. Θεωρεί πως, εάν δώσουμε προσοχή σε αυτό που συμβαίνει στον θεραπευόμενο στην παρούσα στιγμή, αυτόματα θα ανοίξουμε καινούριες οδούς στη θεραπευτική δουλειά, και θα επιτύχουμε σημαντικές αλλαγές στη ζωή του. Οι υποθέσεις, οι ερμηνείες και τα επαναλαμβανόμενα σενάρια που ο ίδιος έχει δημιουργήσει στη ζωή του, εμφανίζονται στο συνειδητό επίπεδο, μέσω της λεκτικής επικοινωνίας, και ο θεραπευόμενος αποκτάει επίγνωση αυτών. Αυτή η τοποθέτηση στο εδώ και τώρα προσφέρει στον θεραπευόμενο τη δυνατότητα να ανακαλύψει και να εντοπίσει με ποιους τρόπους ο ίδιος «σαμποτάρει» τον εαυτό του, και μετέπειτα να αυξήσει την ικανότητα αυτο-θεραπείας (Bugental,1999). Όταν η θεραπευτική διαδικασία εστιάζει στο εδώ και τώρα, έχει παρατηρηθεί ότι:
- Υπάρχει πιο έντονη δέσμευση στη θεραπευτική διαδικασία
- Δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στις παρούσες εμπειρίες της ζωής του θεραπευόμενου
- Αυξάνεται η επίγνωση πως αυτό που δεν είναι ενεργό ή παρόν βρίσκεται σε κάποια ψυχολογική απόσταση
- Ο θεραπευτής γίνεται μάρτυρας της προσωπικής δουλειάς που κάνει ο θεραπευόμενος σε αυτό το προσωπικό ταξίδι αναζήτησης, και μειώνει τις παρεμβάσεις του
- Συμβαίνουν αλλαγές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό οικοδόμημα του θεραπευόμενου, με ορατές συνέπειες στη ζωή έξω από το θεραπευτικό πλαίσιο
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Bugental, J. (1987). The art of Psychotherapist. W.W. Norton & Co
Bugental, J (1999). Psychotherapy isn’t what you think. Zeig, Tucker &Co. Inc.
Cooper, M. (2008). Ο υπαρξισμός στην ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Άσπρη Λέξη
Schneider, K. & Krug, O. (2014). Υπαρξιακή – Ανθρωπιστική ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Κοντύλι
Schneider K., Bugental J. & Pierson J.F. (2001). The Handbook of Humanistic Psychology. Sage Publications
Yalom, I. (2004). Το δώρο της ψυχοθεραπείας. Εκδόσεις Άγρα